Zadania i rola polityki pieniężnej

Przed polityką pieniężną jako instrumentem polityki gospodarczej państwa za cel stawia się likwidację największych problemów gospodarczych. Do takich należą bezrobocie sprowadzające dobrobyt poniżej optymalnego poziomu i wywołujące problemy społeczne oraz inflacja, która komplikuj ąc rachunek ekonomiczny i podnosząc niepewność gospodarowania utrudnia wzrost gospodarczy.

Realizacja tych celów, zwanych strategicznymi czy finalnymi, jest skomplikowana z kilku względów. Na cele te istnieje tylko pośredni wpływ poprzez wywoływanie u podmiotów gospodarczych określonych zachowań za pomocą impulsów pieniężnych. Przebieg i skutek tych przyczynowo-skutkowych reakcji nie jest do końca jasny. Wymienione cele strategiczne zależą nie tylko od polityki monetarnej, ale od całej polityki gospodarczej państwa. Problemy sprawia też kwestia ich precyzyjności .

Właśnie wyżej wymienione względy powodują potrzebę określenia celów pośrednich, które by te problemy wyeliminowały, bądź minimalizowały. W związku z tym powinny one charakteryzować się pewnymi właściwościami takimi jak:

•          reagowanie na instrumenty polityki pieniężnej,

•          korelację z celami strategicznymi polityki monetarnej,

•          łatwe i szybkie osiąganie informacji o ich zachowaniu się^{[1] [2]}.

Praktyka pokazuje, że cele pośrednie polityki monetarnej „związane są z:

•          regulowaniem podaży pieniądza w obiegu, po to aby przeciwdziałać inflacji i zatorom płatniczym;

•          ustaleniem stopy procentowej na poziomie zapewniającym odpowiednią alokację zasobów oraz wyborem między oszczędnościami i inwestycjami;

•          zapewnieniem odpowiedniego poziomu rezerw walutowych i kursu walutowego”^[3].

Realizacja celów pośrednich pociąga za sobą konieczność osiągania w codziennej działalności banku centralnego jeszcze bardziej szczegółowych wytycznych. Do tych celów operacyjnych zalicza się podaż bazy monetarnej i stopy procentowe na rynku międzybankowym.

Systematyzując powyższe uwagi można nakreślić następującą hierarchię celów polityki monetarnej:

a)       strategiczne:

-            wzrost PKB,

-            pełne zatrudnienie,

-            stabilizacja cen;

b)       pośrednie:

-            podaż pieniądza,

-            poziom stóp procentowych,

-            struktura stóp procentowych,

-            kurs walutowy,

-                        nominalny PKB;

c)      operacyjne:

-           stopa procentowa na rynku międzybankowym,

-           podaż bazy monetarnej.

Trudno jest jednocześnie realizować takie cele jak wzrost PKB i pełne zatrudnienie oraz stabilizacja cen. Dlatego najczęściej dokonuje się wyboru jednego celu strategicznego. Decyzja ta jest często związana z rodzajem zależności między rządem a bankiem centralnym. Banki centralne niezależnie od rządu najczęściej mają określony cel w postaci stabilności cen. W przypadku gdy rząd wyznacza kierunki polityki pieniężnej bank centralny staje się tylko jej wykonawcą, wspieraj ąc działania rządu niezależnie od ich konsekwencji dla stabilności cen. Dzisiejsza teoria jak i praktyka wskazuje na to, że dominującym poglądem jest wskazanie stabilizacji cen jako celu głównego polityki pieniężnej. Taki cel funkcjonuje na przykład dla strefy euro, gdzie „głównym celem ESBC [Europejskiego Systemu Banków Centralnych - przyd. autora] jest utrzymanie stabilności cen.

Problemem staje się też wybór celu pośredniego polityki pieniężnej, gdyż tak samo jak w wypadku celów finalnych nie są one zmiennymi komplementarnymi. Jedno z podstawowych podejść, z którego skorzystał m.in. NBP, to analiza spodziewanych szoków w gospodarce. Polega ona na próbie ustalenia możliwych do wystąpienia zaburzeń w gospodarce jeśli chodzi o zagregowane popyt i podaż oraz zmiany na rynku pieniężnym i określeniu najlepszych metod ich niwelowania. Tablica 4 prezentuje te zależności. ^[4]

Tab. 4 Wybór celów pośrednich polityki pieniężnej wg kryterium zaburzeń w gospodarce

Rodzaj zaburzenia	Cel pośredni	Cel operacyjny
Szoki popytowe	szeroki agregat pieniężny	pieniądz rezerwowy, wolne rezerwy
Przesunięcia w strukturze aktywów finansowych	stopy procentowe	stopy procentowe
Zaburzenia w podaży pieniądza	agregat pieniężny lub stopy procentowe	stopy procentowe
Szoki podaż owe	agregat pieniężny dla celu inflacyjnego stopy procentowe dla celu w postaci realnego PKB	pieniądz rezerwowy, wolne rezerwy dla celu inflacyjnego stopy procentowe dla celu w postaci realnego PKB

Źródło: P. Szpunar, Polityka pieniężna. Cele i warunki skuteczności, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2000, s. 141, Tablica 3.1.

---

^[1]     Por. A. Kaźmierczak, Podstawy polityki pieniężnej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, s. 169-170.

^[2]     J. Borowiec, dz. cyt., s. 423.

^[3]     I. Czechowska, Bank centralny na rynku pieniężnym, Absolwent, Łódź 1998, s. 32.

^[4]     Traktat o Unii Europejskiej z dn. 7 II 1992 roku art. 105 ust. 1.