Ewidencja kosztów

Kosztami działalności operacyjnej są: koszt własny sprzedanych produktów, wartość sprzedanych towarów w cenach zakupu (nabycia) oraz wartość sprzedanych materiałów – wszystkie te pozycje kosztowe stanowią koszty uzyskania przychodów. Do ewidencji tych pozycji kosztowych, służą odrębne kont5a nazwane stosownie do ujmowanych na nich kosztów, które są obciążane z chwilą wydawania (przekazywania) sprzedanych składników majątku obrotowego nabywcom. Zatem kontami przeciwstawnymi dla zapisów kosztów działalności operacyjnej są konta składników majątkowych – z tego tytułu uznawane. Podstawowym dowodem księgowym, w oparciu o który dokonuje się księgowania omawianych kosztów jest dowód magazynowy wydania z magazynu na zewnątrz składników magazynowych – Wz.[1]

Księgowania kosztów działalności operacyjnej, występujące w momencie wydania sprzedanych składników majątku obrotowego (kosztów uzyskania przychodów ze sprzedaży), przedstawione zostały na rysunku nr 6.

Rysunek 6. Ewidencja kosztów uzyskania przychodów ze sprzedaży.

Źródło: J. Matuszewicz, Rachunkowość przedsiębiorstw i instytucji, PWE,

Warszawa 1997, s. 28

Objaśnienia do rysunku 6.

1.      Wydane z magazynu sprzedane wyroby gotowe.

2.      Wydane z magazynu sprzedane towary.

3.      Wydane z magazynu sprzedane materiały.

Księgowania najczęściej występujących pozostałych kosztów operacyjnych z wyłączeniem operacji sprzedaży środków trwałych, przedstawia rysunek 7.

 

Rysunek 7. Ewidencja pozostałych kosztów operacyjnych

Źródło: J. Matuszewicz, Rachunkowość przedsiębiorstw i instytucji, PWE,

Warszawa 1997, s. 29

Objaśnienia do rysunku 7:

1.      Wartość likwidowanych środków trwałych.

2.      Nieodpłatne przekazanie środka trwałego – darowizna.

3.      Nieplanowy odpis amortyzacyjny od środków trwałych.

4.      Likwidowane wartości niematerialne i prawne nie w pełni umorzone.

5.      Odpisane inwestycje bez efektu gospodarczego.

6.      Odpisane nieściągalne należności.

7.      Należne kary za nieterminowe dostawy.

8.      Utworzona rezerwa n należności wątpliwe.

W ewidencji księgowej kosztów finansowych obowiązują zasady wynikające z funkcji kont wynikowych, w myśl których ponoszone koszty z operacji finansowych obciążają konto „Koszty finansowe” (Dt).[2] Rysunek nr 8 przedstawia najczęściej występujące w praktyce księgowania kosztów finansowych.

Rysunek 8. Ewidencja kosztów finansowych

Źródło: Płóciennik-Napierałowa, Rachunkowość, Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, Koszalin 1998, s. 189

 

Objaśnienia do rysunku 8:

1.      Zapłacone odsetki od kredytów bankowych.

2.      Dywidendy i odsetki od własnych akcji i obligacji lub udziałów.

3.      Dyskonto od własnych weksli handlowych.

4.      Odsetki należne z tytułu nieterminowego regulowania zobowiązań.

5.      Ujemne różnice kursowe wynikające z wyceny papierów wartościowych na dzień bilansowy.

6.      Utworzona rezerwa na ewentualne straty z operacji finansowych.

Ewidencja kosztów na przykładzie spółki Lumed – wybrane operacje. Firma stosuje układ syntetyczny 3-cyfrowy, od 4 miejsca przechodzi w układ analityczny.

1.      Faktura VAT za zakup materiałów – wtyczka sieciowa WD-6 16A, szt. 10, cena 2,33zł

28,43 – Rozliczenie zakupu towarów i materiałów – Ma

23,30 – Materiały – Wn

5,13 – Rozrachunki z tytułu VAT (naliczony) – Wn

2.      Faktura VAT za zakup towaru – ciśnieniomierz pol. Automatyczny M3-702, szt. 5, cena 116zł

620,60 – Rozliczenie zakupu towarów i materiałów – Ma

580,00 – Materiały – Wn

40,60 – Rozrachunki z tytułu VAT (naliczony) – Wn

3.      Faktura VAT za usługi telekomunikacyjne

124,61 – Rozliczenie zakupu towarów i materiałów – Ma

102,14 – Materiały – Wn

22,47 – Rozrachunki z tytułu VAT (naliczony) – Wn

4.      Faktura VAT za usługę informatyczną, godz. 1, cena 50

61,00 – Rozliczenie zakupu towarów i materiałów – Ma

50,00 – Materiały – Wn

11,00 – Rozrachunki z tytułu VAT (naliczony) – Wn

---

[1] J. Płóciennik-Napierałowa, Rachunkowość, op. cit., c. 203

[2] S. Koc, J. Matuszewicz, Bilans i rachunek wyników, op. cit., s. 55

Koszty operacyjne

Koszty stanowią wyrażone w pieniądzu zużycie składników majątku trwałego i obrotowego, usług obcych, nakładów pracy ludzi oraz niektóre wydatki nie odzwierciedlające zużycia związane z prowadzeniem działalności przez jednostkę gospodarczą w określonej jednostce czasu.

Koszty nie są pojęciem jednoznacznym. Ponoszone przez jednostkę gospodarczą koszty mogą być rozpatrywane z różnych punktów widzenia, które stanowią podstawę klasyfikacji kosztów. Umożliwia ona ujęcie kosztów w przekrojach przydatnych do analizy, kontroli, obliczania podatków, podejmowaniu decyzji itp.

W ramach kosztów kategorią najbardziej złożoną są koszty działalności (operacyjnej), czyli ta część kosztów operacyjnych, która jest związana ze zwykłą działalnością jednostki.

Na koszty działalności operacyjnej składają się różne rodzaje ponoszonych kosztów, a mianowicie:

-          amortyzacja majątku trwałego – czyli planowe koszty z tytułu zużycia środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych,

-          zużycie materiałów i energii – a więc koszty z tytułu zużycia materiałów podstawowych, pomocniczych, paliwa, energii elektrycznej itp.,

-          zużycie usług obcych – wykonane przez inne jednostki na rzecz danego podmiotu usług transformatorowych, remontowych, poczty, łączności, obliczeniowych, komunalnych, bankowych itp.,

-          podatki i opłaty – czyli koszty z tytułu opłat (skarbowych, notarialnych) oraz podatków o charakterze kosztów (np. od nieruchomości, środków transportu), należy zauważyć, iż nie mają charakteru kosztów obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego, a więc np. podatek dochodowy od wypłat wynagrodzeń ponad normę i inne,

-          wynagrodzenia za prace wykonane na rzecz danej jednostki,

-          świadczenia na rzecz pracowników obejmujące składki z tytułu ubezpieczenia społecznego i funduszu pracy oraz funduszów gwarantowanych świadczeń pracowniczych, a także np. świadczenia z tytułu bezpieczeństwa i higieny pracy i inne.

 

 

Koszty działalności operacyjnej obejmują kilka pozycji kosztów według rodzajów przedstawionych powyżej, a ponadto wartość sprzedanych towarów i materiałów według cen ich nabycia. Porównanie kosztów działalności operacyjnej z przychodami ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów umożliwia ustalenie zysku lub straty na tej sprzedaży.[35]

Zestawienie kosztów według rodzajów w Zakładzie Techniki Medycznej Lumed przedstawia tabela nr 7.

Przez pozostałe koszty operacyjne rozumie się koszty nie związane bezpośrednio ze zwykłą działalnością jednostki. Zalicza się do nich zdarzenia:

-          wartość netto sprzedanych lub zlikwidowanych środków trwałych albo cena sprzedaży netto, jeżeli jest ona niższą od wartości netto danego środka trwałego (różnice z tego tytułu zalicza się również do pozostałych kosztów operacyjnych),

-          koszty likwidacji i sprzedaży środków trwałych,

-          nieplanowane odpisy amortyzacyjne,

-          likwidacja nie w pełni zamortyzowanych wartości niematerialnych i prawnych,

-          odpisanie inwestycji, które nie dały zamierzonego efektu inwestycyjnego,

-          niezawinione niedobory inwentaryzacyjne,

-          tworzenie rezerw z wyjątkiem dotyczących operacji finansowych,

-          odpisy aktualizujące (obniżające) wartość zapasów rzeczowych składników majątku obrotowego,

-          odpisanie należności przedawnionych, umorzonych i nieściągalnych,

-          zapłacone odszkodowania, kary i grzywny,

-          koszty postępowania spornego,

-          przekazanie darowizny.

 

Do ewidencji pozostałych kosztów operacyjnych przeznaczone jest konto „Pozostałe koszty operacyjne”. W ciągu roku obrotowego wszelkie zdarzenia księguje się po stronie Wn, a w końcu roku saldo przenosi się na konto „Wynik finansowy”.[36]

Tabela 7. Zestawienie kosztów według rodzajów z ZTM Lumed sp. z o.o. za okres 1995-199 (w wartościach bieżących).

WYSZCZEGÓLNIENIE	WYKONANIE					STRUKTURA w %
	1995	1996	1997	1998	1999	1995	1996	1997	1998	1999
1.        Amortyzacja a.      Środki trwałe wyższej wartości b.     Środki trwałe o niższej wartości c.      Wartości niematerialne i prawne 2.        Zużycie materiałów a.      na produkcję b.     na usługi c.      na warsztat d.     pozostałe 3.        Zużycie energii 4.        Usługi obce a.      Transportowe b.     Remontowe c.      Łącznościowe d.     Biurowe e.      Czynsze f.      Pozostałe 5.        Podatki i opłaty a.      Podatek VAT b.     Opłata skarbowa c.      Pozostałe d.     Podatek samochodowy 6.        Wynagrodzenia 7.        Świadczenia na rzecz pracowników a.      Składki ZUS b.     Wydatki BHP c.      Szkolenia pracowników d.     Odpis na ZPŚS e.      Pozostałe 8.        Delegacje a.        Krajowe/ b.        Zagraniczne c.        Ryczałty samochodowe 9.        Pozostałe koszty a.        Ubezpieczenia majątkowe b.        Reprez. i reklama objęte limitem	4.159,50 2.479,33 406,42 1.278,75 51.717,44 12.953,80 33.326,85 918,42 4.518,37 1,941,13 35.441,24 2.480,13 9.337,86 5.995,67 6.470,58 9.886,00 1.231,00 234,20 21,80 171,20 41,20  - 73.432,70 21.248,17 20.576,97 102,80 319,97 - 248,43 27.924,41 21.857,48 - 6.066,93 998,56 - 998,56	10.476,35 3.669,56 5.411,79 1.395,00 108.213,00 8.745,28 92.235,60 1.748,00 5.484,12 2.817,80 40.125,71 5.008,97 3.737,81 4.687,52 8.752,00 12.512,00 5.427,41 195,64 181,34 - 14,30 - 118.938,28 48.027,01 40.317,61 288,00 885,00 2.936,40 3.600,00 44.690,68 33.095,69 - 11.594,99 1.822,38 - 1822,38	15.932,33 0.303,27 6.512,81 116,25 139.332,37 9.875,55 119.387,46 1.357,21 8.712,15 4.240,50 62.197,61 4.336,05 9.785,16 7.819,66 20.700,00 15.515,00 3.847,74 2.011,26 828,96 - 1.080,03 102,00 180.594,10 65.372,15 60.119,42 569,72 557,88 4.013,13 112,00 52.211,62 34.564,29 2.015,42 15.631,91 5.961,99 1.910,88 4.051,11	34.444,78 10.819,86 10.792,92 1.895,00 89.674,07 818,72 76.254,54 1.392,30 11.208,51 4.295,10 77.462,20 4.460,25 10.667,04 10.303,14 22.000,00 20.470,00 9.561,77 223,63 152,63 26,00 45,00 - 231.647,95 88.597,92 82.578,87 755,67 123,00 4.755,06 385,32 56.620,59 36.973,26 746,24 18.901,09 4.576,90 3.796,80 780,10	11.784,98 11.009,31 775,67 - 86.609,05 2.700,01 75.185,65 1.294,18 7.429,21 4.788,69 76.280,64 5.322,34 5.152,33 12,788,55 24.016,00 26.200,00 2.801,52 240,71 206,71 34,00 - - 278.598,25 54.109,25 48.110,76 815,52 330,00 5.772,97 80,00 59.419,99 38.537,69 - 20.882,30 6.508,00 3.820,48 2.688,12	1,90 1,10 0,20 0,60 24,70 6,00 16,30 0,40 2,00 0,90 16,80 1,10 3,40 2,80 4,40 4,60 0,50 0,10 - 0,10 - - 37,00 9,80 9,50 - 0,20 - 0,10 8,30 5,50 - 2,80 0,50 - 0,50	2,80 1,00 1,40 0,40 28,80 2,30 24,50 0,50 1,40 0,70 10,70 1,30 1,00 1,630 2,30 3,30 1,50 0,10 0,10 - - - 31,70 12,80 10,70 - 0,20 0,80 1,00 11,50 8,80 - 3,10 0,50 - 0,50	3,00 1,80 1,20 - 26,40 1,90 22,60 0,30 1,60 0,80 11,80 0,80 1,90 1,50 3,90 2,90 0,80 0,40 0,20 - 0,20 - 34,20 12,40 11,40 0,10 0,10 0,80 - 9,90 6,50 0,40 3,00 1,10 0,40 0,70	4,10 1,90 1,90 0,30 15,60 0,20 13,20 0,30 1,90 0,70 13,40 0,80 1,80 1,80 3,80 3,50 1,70 - - - - - 40,20 15,40 14,40 0,10 - 0,80 0,10 9,80 6,40 0,10 3,30 0,80 0,70 0,10	2,00 1,90 0,10 - 15,00 0,50 13,00 0,20 1,30 0,80 13,20 0,90 0,90 2,20 4,20 4,50 0,50 - - - - - 48,10 9,50 8,30 0,10 0,10 1,00 - 10,30 6,70 - 3,60 1,10 0,70 0,40
RAZEM	217.097,34	375.307,11	527.853,93	576.643,11	579.340,16	100,00	100,00	100,00	100,00	100,00

Źródło: opracowanie własne na podstawie sprawozdań i ksiąg rachunkowych.

 

Tabela numer 7 ukazuje koszty według rodzaju. W 1995 roku największy udział procentowy ukazują koszty wynagrodzeń, wynoszą one 37%. Drugą pozycją wpływającą na poziom kosztu własnego jest zużycie materiałów, które wynosi 24,7%, w tym najwięcej na usługi, bo 16,3%. Usługi obce zajmują w tym roku trzecią pozycję pod względem wielkości, wynoszą one 16,8%, w tym 4,6% na czynsz i 4,4% na usługi biurowe. Inne usługi wynoszą poniżej 4,0%. W roku 1996 główną pozycję stanowi wartość wynagrodzeń, która stanowi 3,7% i jest niższa o 5,3% niż w roku bazowym. Tak ja w roku poprzednim na drugiej pozycji kształtuje się zużycie materiałów – 28,8%. Porównując wartość zużycia materiałów do roku 1995 widać różnicę, która wynosi o 4,1% więcej. Najmniejszy udział w kosztach stanowią podatki i opłaty, wynoszą one 0,10%. Z danych zawartych w tabeli nr 6 wynika, że w 1997 roku największe koszty poniesiono na wynagrodzenia wynoszące 34,2%. Porównując je do roku bazowego, widać wyraźny spadek, który stanowi 2,8%. Tak, jak w latach poprzednich zaraz po wynagrodzeniach, pod względem wielkości znajdują się koszty zużycia materiałów – 26,4%. Większe niż w roku 1995 o 1,7%. Następne są usługi obce, o wartości 11,8%, mniej o całe 5% niż w roku podstawowym. Kolejne świadczenia na rzecz pracowników – 12,4%, w tym największe, to składki ZUS – 11,4%. Po świad-czeniach największe w strukturze widać wielkości kosztów delegacji – 9,9%. Więcej o 1,6% niż w 1995 roku. Amortyzacja, zużycie energii, podatki i opłaty oraz pozostałe koszty stanowią już niewielki procent całości kosztów 1997 roku. Rok 1998 kształtuje się na podobnym poziomie. Największy koszt stanowią wynagrodzenia – 40,2%. W porównaniu do 1995 roku różnica wynosi 3,2%, co oznacza, że koszt jest o tyle większy. Na podobnym poziomie znajdują się świadczenia na rzecz pracowników wynoszące 15,4% i zużycie materiałów – 15,6%. W roku bazowym koszty świadczeń dla pracowników były niższe o 5,6%, a zużycie materiałów było niższe aż o 9,1%. Na czwartej pozycji ukształtował się procentowy koszt usług obcych stanowiący 13,4% mniej o 3,4% niż w roku podstawowym.. tak, jak w pozostałych latach największy koszt w 199 roku poniesiono na wynagrodzenia 48,1%. To znaczy, że jest wyższy o 11,1% niż w roku bazowym. Na drugiej pozycji znajduje się koszt zużycia materiałów, procentowy udział w strukturze wynosi 15,0%. To mniej o 9,7% w porównaniu do 1995 roku. Następne to usługi obce wynoszące 13,2% - to mniej niż w roku bazowym, gdzie koszt tych usług wynosił 16,8%. W 1999 roku 10,3% wynosiły koszty delegacji, o 2% więcej niż w roku podstawowym. 9,5% stanowią koszty świadczeń na rzecz pracowników. Praktycznie taki sam procent stanowiły w roku 1995. Amortyzacja stanowiła tylko 2% w całości poniesionych kosztów, a zużycie energii tylko 0,8%, niewiele więcej, bo 1,2% stanowiły pozostałe koszty. W roku 1995 te same koszty wynosiły odpowiednio: amotryzacja1,9%, czyli 0 1,0% mniej, zużycie energii 0,9%, czyli i 0,1% więcej, a pozostałe koszty 0,5%, czyli mniej o 5,1%.

---

[35] D. Misińska, Podstawy rachunkowości, PWN, Warszawa 1994, s. 105

[36] Rachunkowość – zasady prowadzenia w jednostkach gospodarczych, praca zbiorowa pod redakcją T. Kiziukiewicza, op. cit., c. 204