Wycena aktywów i pasywów w rachunkowości

Metody stosowane do określania wartości składników majątku i kapitałów:

1. ceny (kosztu) historycznej (taki, który faktycznie wystąpił w danej jednostce) – opiera się na tym, że aktywa i pasywa jednostki wycenia się albo po cenach aktualnych w momencie ich nabywania albo po faktycznie poniesionych kosztach na wytworzenie danego składnika, nie chroni realnej wartości majątku przed inflacją
2. ceny (kosztu) odtworzenia – zakłada wycenę składników majątku po cenach aktualnych, cenach nabycia albo po aktualnych kosztach wytworzenia
3. ceny (kosztu) realizacji – do wyceny aktywów stosuje się aktualne ceny ich sprzedaży netto ale przy założeniu normalnego trybu przeprowadzania takiej sprzedaży
4. ceny (kosztu) bieżącego (dotyczy przyszłych wartości) – aktywa wykazuje się w wysokości aktualnej wartości przyszłych wpływów netto z ich sprzedaży dokonanej w normalnym trybie, koszty i zobowiązania będą wycenione w wysokości zdyskontowanej wartości przyszłych wydatków przy założeniu normalnego trybu

Zasady księgowej wyceny bilansowe składników majątku

zasada wyceny	charakterystyka kategorii wyceny
cena nabycia	rzeczywista cena zakupu składnika majątku (kwota należna sprzedającemu bez naliczonego podatku od towaru i usług – VAT) „+” koszty bezpośrednio związane z zakupem i przystosowaniem danego składnika do użytkowania „+” (przy imporcie)  obciążenia publiczno-prawne (cło, podatek graniczny, opłaty graniczne)
koszt wytworzenia	koszty bezpośrednie produkcji wytworzonych produktów gotowych „+” przypadająca na okres ich wytwarzania uzasadnioną część pośrednich kosztów produkcji
cena sprzedaży	możliwa do uzyskania w dniu sporządzania wyceny cena (bez VAT)      „–” podatek akcyzowy, koszty związane z przystosowaniem składnika do sprzedaży i doprowadzeniem sprzedaży do skutku „+” dotacja przedmiotowa
wartość godziwa	przyjmuje się kwotę, za jaką dany składnik mógłby zostać wymieniony a zobowiązanie spłacone na warunkach transakcji rynkowej. Oznacza hipoteczną cenę, jaką można uzyskać po przeprowadzeniu transakcji

skonto – obniżenie ceny (np. samochodu) przez wystawcę dlatego, że odbiorca płaci gotówką (i nie trzeba ściągać długu albo czekać na zapłatę)

Przykłady zasad księgowej wyceny wybranych grup składników majątkowych

grupa składników	przykłady wyceny bilansowej
1. wartości niematerialne i prawne	według cen nabycia i kosztów wytworzenia pomniejszonych o wartość dotychczasowego umorzenia
2. rzeczowy majątek trwały (głównie środki trwałe)	wartość początkową nowych środków ustala się wg cen nabycia lub kosztów wytworzenia lub wartości po aktualizacji wyceny pomniejszonej o stopień zużycia (zaktualizowane odpisy amortyz.)
3. ziemia	wg cen sprzedaży (rynkowych – cena sprzedaży netto)
4. plantacje wieloletnie	wg poniesionych zrewaloryzowanych kosztów ich wytworzenia pomniejszone o zakumulowaną amortyzację
5. inwestycje długoterminowe (w nieruchomościach jako lokaty)	w cenie nabycia i kosztów wytworzenia pomniejszone o odpisy z tytułu trwałej utraty wartości lub w wartości godziwej lub w cenie sprzedaży netto
6. udziały	wg cen nabycia pomniejszonych o odpisy spowodowane trwałą utratą ich wartości lub wartości godziwej
7. inwentarz żywy	wg cen sprzedaży netto na rynku
8. zapasy rzeczowych składników majątku obrotowego	wg cen nabycia lub kosztów wytworzenia nie mniejszych od ich cen sprzedaży w dniu wyceny
9. produkcja niezakończona	wg rzeczywistych kosztów wytworzenia
10. należności i zobowiązania	w kwocie wymagającej zapłaty z uwzględnieniem odsetek ustawowo  przewidzianych za zwłokę w zapłacie
11. środki pieniężne	wg wartości nominalnej

METODY WYCENY ZAPASÓW

Przychody i rozchody materiałów i towarów powinny być wyceniane wg rzeczywistych cen ich nabycia.

Cena wcześniejsza – FIFO (first in first out) – wycena dokonywana jest w oparciu o ceny z pierwszej dostawy znajdującej się jeszcze w magazynie. Zasada ta może być prawidłowa przy szybkiej rotacji zapasów. W warunkach inflacji ta metoda wywołuje zaniżanie kosztów zużywanych materiałów a przez to zawyżanie wyniku, co prowadzi do zawyżenia podstawy opodatkowania podatkiem dochodowym.

Cena najpóźniejsza – LIFO (last in first out) – rozchód danej partii materiałów wycenia się stosując ceny ostatnich dostaw takich samych materiałów znajdujących się w magazynie. Wycena kierowanych do produkcji materiałów wg ostatnich cen w warunkach inflacji prowadzi do znacznego obciążenia kosztów wytwarzania.

Ceny przeciętne – ustalane jako ceny średniej ważonej z wartości kolejnych dostaw. Po każdej dostawie zmienia się przeciętna cena magazynowanych materiałów stąd metoda ta wymaga ustalenia na nowo przeciętnej ceny po każdej dostawie.

Metoda stałych cen ewidencyjnych – stosowana do wyceny materiałów i towarów. Ceny te są ustalane zwykle na cały rok obrachunkowy. Podstawę ich ustalenia mogą stanowić przeciętne ceny nabycia materiałów u różnych dostawców. Różnice między cenami rzeczywistymi a ewidencyjnymi (odchylenia cen ewidencyjnych) podlegają systematycznej ewidencji oraz rozliczaniu proporcjonalnie do rozchodów materiałów z magazynu oraz so zapasu końcowego.