Analiza
przyczynowa jest pogłębionym etapem badania wskaźników ekonomicznych, w którym
dąży się do ustalenia wpływu określonych czynników na powstanie odchyleń
ujawnionych w toku analizy porównawczej. Chodzi tu zatem w szczególności o:
-
określenie
czynników oddziałujących na objęty badaniem wskaźnik ekonomiczny,
-
obliczenie
wielkości wpływu poszczególnych czynników na odchylenia wynikające z uprzednich
porównań.
Określenie
czynników, które oddziałują na kształtowanie się wskaźników ekonomicznych,
następuje w drodze rozumowania logicznego, opartego na obserwacji faktycznego
przebiegu procesów gospodarczych oraz znajomości ich treści ekonomicznej.
W rozumieniu tym zwrócić należy szczególną
uwagę na zależności, powiązania przyczynowo-skutkowe, występujące między
zdarzeniami gospodarczymi, a tym samym między odzwierciedlającymi je
wskaźnikami ekonomicznymi. Mogą one mieć różny zakres i stopień złożoności.
Wśród metod analizy przyczynowej
na wyróżnienie zasługują dwie, różniące się krańcowo odmiennymi cechami.
Pierwsza z nich – metoda kolejnych podstawień, która może być stosowana w
ujęciu rozwiniętym (nazywanym metodą podstawień łańcuchowych) lub uproszczonym
( nazywanym metodą różnicowania).
Metoda podstawień łańcuchowych
polega na kolejnym – w trakcie dokonywanych obliczeń – zastępowaniu
poszczególnych elementów bazowych danymi rzeczywistymi i ustalaniu odchyleń
cząstkowych na podstawie wykształcających się tzw. iloczynów skorygowanych.
Suma tych odchyleń odpowiadać powinna odchyleniu ogólnemu.
Do podobnych wyników prowadzi
również ujęcie uproszczone metody podstawień łańcuchowych, czyli metoda
różnicowania, polegająca na uwzględnieniu w kolejnych podstawieniach zamiast
pełnych danych objętego badaniem czynnika, jedynie różnic między wielkością
bazową a rzeczywistą. Inne metody analizy przyczynowej, w tym metoda funkcyjna,
mają tę wyższość nad metodą kolejnych podstawień, że uzyskiwane odchylenia
cząstkowe są jednobrzmiące bez względu na dokonaną kolejność podstawienia
czynników. W procesie zarządzania nie jest konieczna daleko idąca precyzja
obliczania odchyleń cząstkowych otrzymywanych w toku analizy przyczynowej.
Przydatność praktyczną wykazują nawet przybliżone wyniki uzyskiwane szybko, bez
większego nakładu pracy i dostatecznie przejrzyste.
Metoda
funkcyjna polega przede wszystkim na ustaleniu wskaźników zmienności
poszczególnych czynników, a następnie wykorzystaniu ich do odpowiedniego
przeliczenia bazowej wielkości badanego wskaźnika.[1]