Charakterystyka i ocena metod analizy przyczynowej

Przyjmując różny stopień pogłębienia badania wskaźników, wyodrębnia się analizę porównawczą, polegającą na określeniu bezpośrednich związków kształtujących się między wskaźnikami ekonomicznymi; pozwala to na ustalenie odchyleń oraz dokonanie na ich podstawie ogólnej oceny, oraz analizę przyczynową, polegającą na ustaleniu odpowiednio wyizolowanych czynników, które pociągnęły za sobą określone uprzednio odchylenia, oraz stopnia intensywności ich oddziaływania.

            Analiza przyczynowa jest pogłębionym etapem badania wskaźników ekonomicznych, w którym dąży się do ustalenia wpływu określonych czynników na powstanie odchyleń ujawnionych w toku analizy porównawczej. Chodzi tu zatem w szczególności o:

-          określenie czynników oddziałujących na objęty badaniem wskaźnik ekonomiczny,

-          obliczenie wielkości wpływu poszczególnych czynników na odchylenia wynikające z uprzednich porównań.

            Określenie czynników, które oddziałują na kształtowanie się wskaźników ekonomicznych, następuje w drodze rozumowania logicznego, opartego na obserwacji faktycznego przebiegu procesów gospodarczych oraz znajomości ich treści ekonomicznej.

W rozumieniu tym zwrócić należy szczególną uwagę na zależności, powiązania przyczynowo-skutkowe, występujące między zdarzeniami gospodarczymi, a tym samym między odzwierciedlającymi je wskaźnikami ekonomicznymi. Mogą one mieć różny zakres i stopień złożoności.

Wśród metod analizy przyczynowej na wyróżnienie zasługują dwie, różniące się krańcowo odmiennymi cechami. Pierwsza z nich – metoda kolejnych podstawień, która może być stosowana w ujęciu rozwiniętym (nazywanym metodą podstawień łańcuchowych) lub uproszczonym ( nazywanym metodą różnicowania).

Metoda podstawień łańcuchowych polega na kolejnym – w trakcie dokonywanych obliczeń – zastępowaniu poszczególnych elementów bazowych danymi rzeczywistymi i ustalaniu odchyleń cząstkowych na podstawie wykształcających się tzw. iloczynów skorygowanych. Suma tych odchyleń odpowiadać powinna odchyleniu ogólnemu.

Do podobnych wyników prowadzi również ujęcie uproszczone metody podstawień łańcuchowych, czyli metoda różnicowania, polegająca na uwzględnieniu w kolejnych podstawieniach zamiast pełnych danych objętego badaniem czynnika, jedynie różnic między wielkością bazową a rzeczywistą. Inne metody analizy przyczynowej, w tym metoda funkcyjna, mają tę wyższość nad metodą kolejnych podstawień, że uzyskiwane odchylenia cząstkowe są jednobrzmiące bez względu na dokonaną kolejność podstawienia czynników. W procesie zarządzania nie jest konieczna daleko idąca precyzja obliczania odchyleń cząstkowych otrzymywanych w toku analizy przyczynowej. Przydatność praktyczną wykazują nawet przybliżone wyniki uzyskiwane szybko, bez większego nakładu pracy i dostatecznie przejrzyste.

            Metoda funkcyjna polega przede wszystkim na ustaleniu wskaźników zmienności poszczególnych czynników, a następnie wykorzystaniu ich do odpowiedniego przeliczenia bazowej wielkości badanego wskaźnika.[1]

---

[1] L. Bednarski, Analiza Finansowa w Przedsiębiorstwie,  PWE,  Warszawa 2000 r., s. 30.