Przychody i koszty oraz ustalanie wyniku finansowego

Podstawowe kategorie ekonomiczne stosowane w rachunkowości:

produkcja-nakład, wpłaty-wypłaty, przychody-koszty, wpływy-wydatki, dochód-zysk

produkcja – w sensie ekonomicznym stanowi efekt procesu wytwórczego, czyli sumę wytworzonych dóbr materialnych i usług. Wielkość produkcji może być mierzona za pomocą mierników naturalnych (sztuki, tony) lub mierników wartościowych (w cenach stałych lub bieżących)

nakład – oznacza wydatkowanie w procesie wytwórczym pracy ludzkiej, zużywanie trwałych i obrotowych środków produkcji oraz usług. Przez nakłady rozumiemy zatem zespół środków (pracy żywej i nakładów materialnych), które zostały zużyte lub będą zużyte w procesie produkcji w określonym czasie. Nakłady wyrażamy w jednostkach naturalnych

przychód – odpowiada wartości uzyskanych i należnych kwot (niezależnie od tego, czy zostały one już zapłacone) za sprzedane dobra i usługi w roku obrachunkowym.

Inną grupę przychodu stanowią kwoty operacji finansowych np. kwoty uzyskane ze sprzedaży udziałów, papierów wartościowych, dywidendy, dyskonto przy zakupie weksli czy dodatnie różnice kursowe.

koszt – oznacza wyrażoną w pieniądzu wartość nakładów pracy żywej i uprzedmiotowionej w celu wytworzenia określonego produktu lub usługi łącznie z różnorodnymi opłatami związanymi z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa lub firmy jako podmiotu gosp. Jest to pojęcie szersze od nakładów, gdyż obejmuje oprócz zużycia w procesie wytwórczym wartości pracy żywej i uprzedmiotowionej także te płatności jednostki gosp., które nie mają odpowiednika w zużyciu środków produkcji, jak np. odsetki od kredytu, podatki (od nieruchomości, cięższych środków transportu, leśny, rolny), kwoty ubezpieczeń, itp.

wpłaty – związane są z przychodem środków pieniężnych w przedsiębiorstwie np. w kasie czy na rachunku bankowym. Mogą one występować z tytułu sprzedaży usług, produktów dokonywanym w obrocie gotówkowym, czy też mogą być wynikiem innych zdarzeń gosp. np. przy regulacji należności, zaciąganiu pożyczek, itp.

wypłaty – oznaczają rozchód środków pieniężnych w firmie, powodując zmniejszenie stanu tych środków. Wypłaty są wynikiem gotówkowych zakupów a także transakcji bezgotówkowych

wpływy i wydatki – są pojęciami szerszymi w stosunku do wpłat i wypłat, gdyż obejmują także należności i zobowiązania. Wpływy mogą występować w formie gotówkowej (wówczas są jednoznaczne z wpłatami) lub bezgotówkowej (wówczas obejmują także należności). Wydatki oznaczają wypływy środków pieniężnych w związku z nabywaniem środków produkcji, usług a także udzielaniem pożyczek innym podmiotom.

zysk – oznacza nadwyżkę przychodów nad kosztami własnymi jednostki poniesione na realizację tych przychodów

wynik finansowy – zysk/strata(nadwyżka kosztów własnych nad przychodami)

DOCHÓD = PRZYCHODY – KOSZTY

pojęcie dochodu jest pojęciem szerszym od zysku (musimy określić rodzaj dochodu oraz koszty, jakie uwzględniamy)

Kryteria klasyfikacji kosztów:

- podmiot gosp.
- przedmiot powodujący zużycie środków (np. koszty działalności podstawowej (zasadniczej, eksploatacyjnej)

- treść ekonomiczna zużycia (np. koszty materiałowe, wynagrodzeń, usług)
- możliwość oddziaływania przez kierownictwo na koszty

Podział kosztów ze względu na:

- techniczną możliwość przyporządkowania do określonych miejsc ich powstawania, które są jednostkami kalkulacji
1) koszty bezpośrednie

2) koszty pośrednie

- sposób reagowania na zmiany rozmiarów prowadzonej działalności:
1) koszty zmienne – zmienia się wraz ze zmianą rozmiaru produkcji

2) koszty stałe – nie zmienia się wraz ze zmianą rozmiaru produkcji
Ten podział kosztów stosowany jest przy planowaniu finansowym i gospodarczym i rachunkowości zarządczej.

Układ kosztów – zestawienie kosztów

Rodzajowy – podstawowy w jednostkach prowadzących rachunkowość zgodnie z prawem bilansowym i obejmuje (koszty ujmowanie globalnie z punktu widzenia całej jednostki):
- amortyzacja
- zużycie materiałów i energii
- usługi obce
- wynagrodzenia
- świadczenia dla pracowników
- podatki i opłaty (które są kosztem dla firmy)

- inne koszty rodzajowe

Kalkulacyjny – pozwala na ustalenie związku poszczególnych pozycji kosztów z technologią i organizacją produkcji oraz prowadzi do ustalenia całkowitego kosztu własnego, na który składa się:

1) techniczny koszt wytworzenia produktu
  - materiały bezpośrednie
  - energia

  - koszty zakupu
  - płace bezpośrednie
  - narzuty na płace
  - pozostałe koszty bezpośrednie

  - koszty wydziałowe
2) koszty ogólnego zarządu (koszty pośrednie), np.:

- koszty administracyjno-gospodarcze, związane z utrzymaniem zarządu przedsiębiorstwa
- koszty ogólnoprodukcyjne zapewniające utrzymanie takich obiektów jak magazyny, transport ogólny, straż przemysłowa

3) koszty sprzedaży (koszty przewozu, opakowań, reklamy, ubezpieczenia, transportowe)

Trzy podstawowe poziomy ustalania wyniku finansowego

działalność operacyjna – zasadnicza działalność, dla której firma została zarejestrowana i powołana (np. sprzedaż własnych produktów i usług) to te działalności, które wiążą się ze sprzedażą

działalność finansowa – jest traktowana jako zarządzanie zasobami pieniężnymi w jednostce

przychody finansowe – dywidendy uzyskiwane z tytułu posiadanych udziałów w obcych firmach, dywidendy uzyskane z tytułu posiadanych akcji, dyskonto weksli obcych, dyskonto komercyjnych weksli (kwitów), dodatnie różnice kursowe gdy jednostka posiada dewizę (pieniądze w obcych walutach) na rachunkach bankowych lub papiery wartościowe

koszty finansowe – opłaty za prowadzenie rachunków bankowych, opłaty manipulacyjne (np. za przelew, wyciąg), koszty odsetek od zaciągniętych kredytów, prowizje za udzielanie kredytu, opłaty manipulacyjne związane z przygotowaniem wniosku kredytowego, ujemne różnice kursowe od dewiz i papierów wartościowych, dyskonto od weksli własnych (od własnych długów)

zdarzenia nadzwyczajne – zdarzenia nietypowe, niepowtarzalne i ich skutki; zdarzenia losowe, w wyniku których firma traci majątek (np. powódź, pożar)

straty nadzwyczajne – skutki finansowe zdarzeń losowych powstałych poza zwykłą działalnością jednostki

ETAPY USTALANIA WYNIKU FINANSOWEGO

1. wynik na działalności podstawowej – operacyjnej

przychody ze sprzedaży --- koszty własne na realizację przychodów == WYNIK NA

     DZIAŁALNOŚCI OPERACYJNEJ

2. wynik na działalności gospodarczej

wynik na działalności operacyjnej  +  wynik operacji finansowych == WYNIK NA

       DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ

3. zysk brutto

wynik na działalności gospodarczej  +  wynik zdarzeń nadzwyczajnych == ZYSK BRUTTO

4. zysk netto

zysk brutto --- obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego == ZYSK NETTO

Wycena aktywów i pasywów w rachunkowości

Metody stosowane do określania wartości składników majątku i kapitałów:

1. ceny (kosztu) historycznej (taki, który faktycznie wystąpił w danej jednostce) – opiera się na tym, że aktywa i pasywa jednostki wycenia się albo po cenach aktualnych w momencie ich nabywania albo po faktycznie poniesionych kosztach na wytworzenie danego składnika, nie chroni realnej wartości majątku przed inflacją
2. ceny (kosztu) odtworzenia – zakłada wycenę składników majątku po cenach aktualnych, cenach nabycia albo po aktualnych kosztach wytworzenia
3. ceny (kosztu) realizacji – do wyceny aktywów stosuje się aktualne ceny ich sprzedaży netto ale przy założeniu normalnego trybu przeprowadzania takiej sprzedaży
4. ceny (kosztu) bieżącego (dotyczy przyszłych wartości) – aktywa wykazuje się w wysokości aktualnej wartości przyszłych wpływów netto z ich sprzedaży dokonanej w normalnym trybie, koszty i zobowiązania będą wycenione w wysokości zdyskontowanej wartości przyszłych wydatków przy założeniu normalnego trybu

Zasady księgowej wyceny bilansowe składników majątku

zasada wyceny	charakterystyka kategorii wyceny
cena nabycia	rzeczywista cena zakupu składnika majątku (kwota należna sprzedającemu bez naliczonego podatku od towaru i usług – VAT) „+” koszty bezpośrednio związane z zakupem i przystosowaniem danego składnika do użytkowania „+” (przy imporcie)  obciążenia publiczno-prawne (cło, podatek graniczny, opłaty graniczne)
koszt wytworzenia	koszty bezpośrednie produkcji wytworzonych produktów gotowych „+” przypadająca na okres ich wytwarzania uzasadnioną część pośrednich kosztów produkcji
cena sprzedaży	możliwa do uzyskania w dniu sporządzania wyceny cena (bez VAT)      „–” podatek akcyzowy, koszty związane z przystosowaniem składnika do sprzedaży i doprowadzeniem sprzedaży do skutku „+” dotacja przedmiotowa
wartość godziwa	przyjmuje się kwotę, za jaką dany składnik mógłby zostać wymieniony a zobowiązanie spłacone na warunkach transakcji rynkowej. Oznacza hipoteczną cenę, jaką można uzyskać po przeprowadzeniu transakcji

skonto – obniżenie ceny (np. samochodu) przez wystawcę dlatego, że odbiorca płaci gotówką (i nie trzeba ściągać długu albo czekać na zapłatę)

Przykłady zasad księgowej wyceny wybranych grup składników majątkowych

grupa składników	przykłady wyceny bilansowej
1. wartości niematerialne i prawne	według cen nabycia i kosztów wytworzenia pomniejszonych o wartość dotychczasowego umorzenia
2. rzeczowy majątek trwały (głównie środki trwałe)	wartość początkową nowych środków ustala się wg cen nabycia lub kosztów wytworzenia lub wartości po aktualizacji wyceny pomniejszonej o stopień zużycia (zaktualizowane odpisy amortyz.)
3. ziemia	wg cen sprzedaży (rynkowych – cena sprzedaży netto)
4. plantacje wieloletnie	wg poniesionych zrewaloryzowanych kosztów ich wytworzenia pomniejszone o zakumulowaną amortyzację
5. inwestycje długoterminowe (w nieruchomościach jako lokaty)	w cenie nabycia i kosztów wytworzenia pomniejszone o odpisy z tytułu trwałej utraty wartości lub w wartości godziwej lub w cenie sprzedaży netto
6. udziały	wg cen nabycia pomniejszonych o odpisy spowodowane trwałą utratą ich wartości lub wartości godziwej
7. inwentarz żywy	wg cen sprzedaży netto na rynku
8. zapasy rzeczowych składników majątku obrotowego	wg cen nabycia lub kosztów wytworzenia nie mniejszych od ich cen sprzedaży w dniu wyceny
9. produkcja niezakończona	wg rzeczywistych kosztów wytworzenia
10. należności i zobowiązania	w kwocie wymagającej zapłaty z uwzględnieniem odsetek ustawowo  przewidzianych za zwłokę w zapłacie
11. środki pieniężne	wg wartości nominalnej

METODY WYCENY ZAPASÓW

Przychody i rozchody materiałów i towarów powinny być wyceniane wg rzeczywistych cen ich nabycia.

Cena wcześniejsza – FIFO (first in first out) – wycena dokonywana jest w oparciu o ceny z pierwszej dostawy znajdującej się jeszcze w magazynie. Zasada ta może być prawidłowa przy szybkiej rotacji zapasów. W warunkach inflacji ta metoda wywołuje zaniżanie kosztów zużywanych materiałów a przez to zawyżanie wyniku, co prowadzi do zawyżenia podstawy opodatkowania podatkiem dochodowym.

Cena najpóźniejsza – LIFO (last in first out) – rozchód danej partii materiałów wycenia się stosując ceny ostatnich dostaw takich samych materiałów znajdujących się w magazynie. Wycena kierowanych do produkcji materiałów wg ostatnich cen w warunkach inflacji prowadzi do znacznego obciążenia kosztów wytwarzania.

Ceny przeciętne – ustalane jako ceny średniej ważonej z wartości kolejnych dostaw. Po każdej dostawie zmienia się przeciętna cena magazynowanych materiałów stąd metoda ta wymaga ustalenia na nowo przeciętnej ceny po każdej dostawie.

Metoda stałych cen ewidencyjnych – stosowana do wyceny materiałów i towarów. Ceny te są ustalane zwykle na cały rok obrachunkowy. Podstawę ich ustalenia mogą stanowić przeciętne ceny nabycia materiałów u różnych dostawców. Różnice między cenami rzeczywistymi a ewidencyjnymi (odchylenia cen ewidencyjnych) podlegają systematycznej ewidencji oraz rozliczaniu proporcjonalnie do rozchodów materiałów z magazynu oraz so zapasu końcowego.

Analiza wskaźnikowa Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego „Mińsk Mazowiecki” S.A.

Analiza wskaźnikowa, którą przedstawiam daje ogólny obraz sytuacji finansowej przedsiębiorstwa. Przedmiotem jej badania są relacje zachodzące pomiędzy poszczególnymi elementami bilansu, w przekroju pionowym i poziomym oraz rachunku wyników na przełomie lat 1998 – 2000 . Dla tego celu konstruuje się różnego rodzaju wskaźniki posługujące się danymi opartymi na sprawozdaniach finansowych.

Dokonując analizy wskaźnikowej ZNTK „Mińsk Mazowiecki” S.A opierałam się na sprawozdaniach finansowych takich jak:

1)   Bilans ZNTK „Mińsk Mazowiecki” S.A za lata 1997 – 2000 (Załącznik nr 2 , Załącznik nr  2, Załącznik nr  3)

2)   Rachunek zysków i strat ZNTK „Mińsk Mazowiecki” S.A za lata 1997 – 2000 (Załącznik nr  5, Załącznik nr  6)

3.6.1 Wskaźnikowa ocena płynności finansowej

Do oceny płynności finansowej posłużyłam się wskaźnikami:

1)   bieżącej płynności,

2)   podwyższonej płynności – szybki.

Wskaźnik bieżącej płynności

WBP = Aktywa bieżące/Pasywa bieżące

W 1998 r. = 1,5

W 1999 r. = 1,2

W 2000 r. =1,0

Rysunek 7

ŹRÓDŁO: opracowanie własne na podstawie danych przedsiębiorstwa ZNTK „Mińsk Mazowiecki” S.A   

Jak widać z przedstawionych wskaźników z roku na rok wskaźnik bieżącej płynności ulega pogorszeniu, co stanowi sygnał poważnego zagrożenia przyszłej egzystencji firmy. Poziom, na jakim utrzymuje się wskaźnik oznacz, że firma działa z dnia na dzień i nie posiada wystarczających zasobów gotówkowych do spłacania bieżących zobowiązań. Możemy stwierdzić z całą stanowczością, że przedsiębiorstwo ZNTK ”Mińsk Mazowiecki” S.A ma problemy z utrzymaniem bieżącej płynności.  

Wskaźnik podwyższonej płynności - szybki

WPP =

W 1998 r. = 1,1

W 1999 r. = 0,9

W 2000 r. = 0,9

Rysunek 8

ŹRÓDŁO: opracowanie własne na podstawie danych przedsiębiorstwa ZNTK „Mińsk Mazowiecki” S.A   

Analiza wskaźnika podwyższonej płynności pozwala nam stwierdzić, że przedsiębiorstwo w roku 1998 mogło szybko sprostać bieżącym zobowiązaniom. Niestety wskaźnik w roku 1999 jak i 2000 utrzymywał się na poziomie, który nie jest zadawalającym i daje nam sygnał o zagrożeniu zdolności płatniczej przedsiębiorstwa.

Analiza rachunku zysków i strat

Rachunek zysków i strat jest przedmiotem analizy dotyczącej nie tylko akcji zwykłych, akcji uprzywilejowanych, ale także obligacji.

Analitycy dokonujący analizy fundamentalnej, przeglądając rachunek zysków i strat mogą uzyskać odpowiedzi na następujące pytania:

1. Jakie wyniki osiągnęło przedsiębiorstwo w ciągu względnie długiego okresu (najczęściej jest to 10 lat), a jakie w ostatnich latach?
2. Czy przedsiębiorstwo skutecznie kontroluje koszty?
3. Czy tempo wzrostu jest stałe, czy może zyski ulegają stopniowemu zmniejszeniu?
4. Czy poziom zysku w kolejnych latach podlega znacznym wahaniom?
5. Jaka jest rzeczywista baza powtarzających się zysków, która stanowi punkt wyjścia trafnych prognoz przyszłych wyników?

Analiza dynamiki danych rachunku zysków i strat pozwala ustalić ogólne źródła osiągniętego wyniku finansowego przedsiębiorstwa. Wzrost lub spadek zysku netto wiąże się bowiem ze zmianami poszczególnych rodzajów wyniku finansowego oraz czynników na nie oddziałujących. Na przykład wzrost zysku na działalności operacyjnej wynika głównie z wyższej dynamiki przychodów ze sprzedaży niż kosztów ich uzyskania, zysk brutto – z korzystniejszego salda przychodów i kosztów finansowych wyników nadzwyczajnych, ostatecznie zaś zysk netto – z wysokości obowiązkowych obciążeń zysku. Odchylenia ujemne tych wskaźników mogą być źródłem zmniejszenia zysku lub powstania straty netto.

Ocena struktury rachunku zysków i strat polega na ustaleniu poszczególnych jego składników w ogólnej wielkości przychodów ze sprzedaży. W ten sposób wskaźniki struktury wyrażają jednocześnie poziom tych wskaźników w stosunku do wielkości wyjściowej. Odpowiednie wskaźniki struktury wyrażać wówczas będą przykładowo:

-          poziom kosztów uzyskania przychodów,

-          poziom zysku na działalności operacyjnej,

-          zyski brutto na działalności gospodarczej,

-          poziom ogólnego zysku brutto

-          poziom zysku netto i składników jego podziału.

Zwrócić także należy uwagę na zmianę wskaźników struktury, które określają odchylenia dodatnie lub ujemne, wskazując jednocześnie na przekształcenia poszczególnych elementów osiągniętego wyniku finansowego

Zakończenie pracy magisterskiej

Celem mojej pracy była próba pokazanie przydatności analizy finansowej dla oceny kształtowania sytuacji finansowej wybranego przedsiębiorstwa w 3 – letnim okresie jego działalności.

W pracy starałam się przybliżyć problem analizy finansowej. Dokonałam również próby analizy empirycznej na przykładzie Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego  „Mińsk Mazowiecki” S.A. Wykorzystałam do tego celu głownie analizę porównawczą oraz wskaźnikową, które w tym przypadku wydały mi się najbardziej adekwatnymi metodami analizowania.

Za pomocą analizy porównawczej można zaobserwować zmienność  kosztów i przychodów oraz szacunkowo określić ich wielkość w najbliższej przyszłości i planować bieżące wydatki.

W roku 2000 koszty ogółem wzrosły w stosunku do roku 1998, o 17,5% co wynika z:

1)   większej produkcji,

2)   kosztów operacji finansowych związanych z windykacją należności,

3)   kar umownych w pozostałych kosztach operacyjnych.

W roku 2000 przychody ogółem  ZNTK „Mińsk Mazowiecki” S.A wzrosły o 25,3%  w stosunku do roku 1998 . Przyrost  ten  był związany z:

1)   wydzieleniem spółek córek i realizacją dla nich zaopatrzenia materiałowego,

2)   większym zaangażowaniem w poszukiwanie nowych zleceń,

3)   poprawą imege spółek córek w rezultacie wyższej jakości i solidności zleconych prac.

Na istotną uwagę zasługują przychody sfery finansowej, które wpłynęły na przyrost przychodów ogółem. Powstały one głównie z tytułu:

1)   rozwiązania rezerw na odsetki od należności,

2)   odsetek od nieterminowej płatności należności,

Pomimo bardzo trudnych w ostatnich latach zewnętrznych warunków działalności, szczególnie w branży kolejowej, Spółka z roku na rok osiąga coraz mniejszą stratę, co wskazuje na znaczną poprawę sytuacji finansowej ZNTK „Mińsk Mazowiecki” S.A.. Sytuację te obrazuje rysunek 21 :

Rysunek 21

ŹRÓDŁO: opracowanie własne na podstawie danych przedsiębiorstwa ZNTK „Mińsk Mazowiecki” S.A   

Niestety działalność Spółki nadal jest nierentowna, a zastosowany program oszczędnościowy, na który złożyła się między innymi restrukturyzacja zatrudnienia, nie jest na razie wystarczający do osiągnięcia zysku na działalności operacyjnej. 

Ponadto stale rosnący udział kapitałów obcych w finansowaniu działalności spółki niesie ze sobą duże ryzyko finansowe.

Jak widać rola analizy finansowej dla oceny kształtowania sytuacji finansowej przedsiębiorstwa w okresie 3 lat jest bardzo znacząca. Bowiem informacje w niej zawarte przedstawiają sytuację finansową firmy i pozwalają  na podjecie odpowiednich kroków, aby ją poprawić lub utrzymać na odpowiednio dobrym poziomie. Analiza pozwala także na szybkie wykrycie zbliżającego się zagrożenia i podjęcie odpowiednich działań by mu zapobiec.